ΠΕΡΙ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
(συνέντευξη του ΝΟΑΜ ΤΣΟΜΣΚΙ)
Καθηγητή Τσόμσκυ, ίσως θα έπρεπε στην αρχή να προσδιορίσουμε τι δεν εννοείται με τον αναρχισμό- εξ' άλλου η λέξη αναρχία κατάγεται από την ελληνική κατά γράμμα έννοια της απουσίας κυβέρνησης. Αυτοί που μιλ ούν για αναρχία ή για αναρχισμό σαν σύστημα πολιτικής φιλοσοφίας, πιθανώς δεν εννοούν μόνο ότι η εξουσία, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, θα πάψει ξαφνικά να υπάρχει από την επόμενη πρωτοχρονιά, ότι δηλαδή θαπάψουν να υπάρχουν αστυνομία, οδικοί κανόνες, νόμοι, φοροεισπράκτορες, ταχυδρομεία κ.λ.π. Ίσως να σημαίνει κάτι πολύ πιο περίπλοκο απ' αυτό. Σε ορισμένα από τα παραπάνω σημεία συμφωνώ, σε άλλα όμως όχι. Μπορεί βέβαια να εννοούν, και πολύ καλά κάνουν, όχι αστυνομία, αλλά δεν νομίζω ότι ισχύει το ίδιο και για τους οδικούς κανόνες. Όμως προτείνω ν' αρχίσουμελέγοντας ότι αν και ο όρος αναρχισμός καλύπτει ένα ολόκληρο φάσμα πολιτικών ειδεών, προτιμώ να τον σκέφτομαι όπως η ελευθεριακή αριστερά και απ' αυτή την οπτική γωνία μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα είδος εθελούσίου σοσιαλισμού, δηλαδή, όπως ο ελευθεριακός σοσιαλιστής, αναρχοσυνδικαλιστής ή αναρχοκομμουνιστής, ακολουθώντας την παράδοση του Μπακούνιν, του Κροπότκιν και άλλων. Αυτοί είχαν στο μυαλό τους μια εξαιρετικά οργανωμένη κοινωνία, αλλά με βάση τις οργανικές μονάδες, τις οργανικές κοινότητες, και μ' αυτό γενικά εννοούσαν το χώρο δουλειάς και τη γειτονιά. Απ' αυτές τις δύο βασικές μονάδες και μέσα αποομοσπονδιακές ρυθμίσεις, είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο είδος κοινωνικής οργάνωσης, εθνικό κι ακόμα διεθνές σε έκταση. Η δε λήψη των αποφάσεων θα γίνεται πάνω σε μια ουσιαστική κατεύθυνση από αντιπροσώπους που ανήκουν στην οργανική κοινότητα από την οποία προέρχονται, στην οποία επιστρέφουν και στην οποία στην πραγματικότητα ζουν.
Δεν μιλάμε λοιπόν για μια κοινωνία χωρίς κυβέρνηση, όσο για μια κοινωνία όπου η πρωταρχική πηγή εξουσίας ξεκινά από κάτω προς τα πάνω, κι όχι από πάνω προς τα κάτω. Αντιθέτως, η κοινοβουλευτική δημοκρατία όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, αν και τελικά αποφασίζουν οι ψηφοφόροι, πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα πρότυπο της εξουσίας από τα πάνω προς τα κάτω.
Οι αναρχικοί αυτής της σχολής, θα κατέκριναν το πολίτευμα αυτών των χωρών για δύο λόγους. Κατ' αρχήν γιατί εδώ υπάρχει ένα μονοπώλιο δύναμης συγκεντρωμένο στο κράτος και δεύτερο και σοβαρότερο γιατί η κοινοβουλευτική δημοκρατία περιορίζεται στη πολιτική σφαίρα και με κανένα σοβαρό τρόπο δεν επεμβαίνει στο οικονομικό. Οι αναρχικοί που ακολουθούν αυτή την παράδοση, θεωρούσαν πάντοτε ότι ο δημοκρατικός έλεγχος της παραγωγικής ζωής ενός ατόμου βρίσκεται στον πυρήνα οποιασδήποτε σοβαρής ανθρώπινης απελευθέρωσης, ή για τον ίδιο λόγο, οποιασδήποτε σημαντικής δημοκρατικής πρακτικής. Αυτό σημαίνει ότι όσο τα άτομα είναι υποχρεωμένα να νοικιάζονται στην αγορά αυτών που θέλουν να τους προσλάβουν, όσο ο ρόλος τους στην παραγωγή παραμένει απλώς αυτός των βοηθητικών οργάνων, τότε υπάρχουν εντυπωσιακά στοιχεία εξαναγκασμού και καταπίεσης, που περιορίζουν κάθε λόγο και νόημα για δημοκρατία
(...)
Πριν συνεχίσουμε με το θέμα των οικονομικών σε μια αναρχική κοινωνία, θα ήθελα να περιγράψετε με περισσότερες λεπτομέρειες την πολιτική σύσταση μιας τέτοιας κοινωνίας, όπως θα τη βλέπατε στις σημερινές συνθήκες. Θα υπάρχουν, παραδείγματος χάρη, πολιτικά κόμματα; Τι είδους υπόλοιπα κυβερνητικής μορφής θα παρέμεναν;
Ας περιγράψω αυτό που πιστεύω ότι είναι μια ατελής σύμβαση κι αυτό που ουσιαστικώς, κατά τη γνώμη μου, είναι το σωστό. Αρχίζοντας με τους δύο τύπους της άμεσης οργάνωσης και του ελέγχου - δηλαδή οργάνωση και έλεγχος στο χώρο δουλειάς και στην κοινότητα - μπορεί κανείς να φανταστεί ένα δίκτυο εργατικών συμβουλίων και σε υψηλότερο επίπεδο, αντιπροσώπευση στα εργοστάσια, στους διάφορους κλάδους της βιομηχανίας ή στις συντεχνίες, και από εκεί στις γενικές συνελεύσεις των εργατικών συμβουλίων, που μπορεί να έχουν περιφερειακό, εθνικό ή διεθνή χαρακτήρα. Από μια άλλη οπτική γωνία, μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα σύστημα κυβέρνησης που να περιλαμβάνει τοπικές συνελεύσεις - πάλι μέσα από μια περιφερειακή ομοσπονδία, που να ασχολούνται με ζητήματα τοπικά, με συντεχνίες, βιομηχανίες, εμπόριο κλπ, σ' ένα επίπεδο εθνικό ή ευρύτερο μέσα από ομοσπονδίες κλπ. Πώς όμως όλα αυτά θα εξελιχθούν και θα ολοκληρωθούν και πότε είναι απαραίτητα και τα δύο ή μόνο το ένα, αυτά είναι θέματα που έχουν απασχολήσει και έχουν συζητηθεί από θεωρητικούς του αναρχισμού και υπάρχουν πολλές προτάσεις. Εγώ δεν αισθάνομαι σίγουρος για να πάρω θέση απέναντι σ' αυτά τα θέματα, που πρέπει να μελετηθούν βαθύτερα.
Δεν θα γίνονται όμως άμεσες εθνικές εκλογές, ούτε θα υπάρχουν πολιτικά κόμματα οργανωμένα παντού, όπως άλλοτε. Γιατί κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε πιθανώς ένας είδος κεντρικής εξουσίας, γεγονός που δεν συμβαδίζει με τη γενική ιδέα του αναρχισμού.
Όχι, σύμφωνα με την ιδέα του αναρχισμού είναι η αντιπροσώπευση της εξουσίας είναι ελάχιστη και αυτοί που συμμετέχουν σε οποιοδήποτε επίπεδο κυβέρνησης, θα πρέπει να απευθύνονται άμεσα στην οργανική κοινότητα που ζουν. Μάλιστα, η κατάσταση θα ήταν άριστη αν η συμμετοχή σε κάποιο κυβερνητικό επίπεδο ήταν προσωρινή και τμηματική, πράγμα που σημαίνει ότι τα μέλη ενός εργατικού συμβουλίου, που για κάποιο χρονικό διάστημα καθήκον τους είναι να παίρνουν αποφάσεις επειδή άλλα άτομα λόγω έλλειψης χρόνου δεν μπορούν θα πρέπει παράλληλα να συνεχίζουν τη δουλειά τους, σαν μέρος του χώρου δουλειάς ή της γειτονιάς στην οποία ανήκουν. Όσο για τα πολιτικά κόμματα, δεν νομίζω ότι μια αναρχική κοινωνία θα εμπόδιζε αποφασιστικά τη δημιουργία τους. Εξάλλου ο αναρχισμός βασιζόταν πάντα στην ιδέα ότι κάθε σύστημα νορμών που επιβάλλεται στην κοινωνική ζωή, όχι μόνο περιορίζει αλλά και υποτιμά την ενεργητικότητα και τη ζωτικότητα της, και ότι όλες οι μορφές νέων δυνατοτήτων εθελοντικής οργάνωσης μπορούν να εξελιχθούν σ' αυτό το υψηλότερο επίπεδο υλικής και πνευματικής κουλτούρας. Πρέπει όμως και είναι δίκαιο να το πούμε, ότι η αναρχική οργάνωση της κοινωνίας θα αποτύχει αν τα πολιτικά κόμματα θεωρούνται απαραίτητα. Όπου υπάρχει άμεση συμμετοχή στην αυτοδιεύθυνση, σε οικονομικές και κοινωνικές υποθέσεις, τότε οι φατρίες, οι διαφωνίες, οι διαφορές συμφερόντων, ιδεών και γνωμών, οι οποίες θα πρέπει να γίνονται αποδεκτές και να καλλιεργούνται, θα εκφράζονται σε οποιαδήποτε απ' αυτά τα επίπεδα. Κατά τη γνώμη μου η πολυπλοκότητα του συμφέροντος και της ζωής του ανθρώπου δεν πρέπει να εντάσσεται σ' αυτό το σχήμα. Τα κόμματα εκπροσωπούν βασικά τα συμφέροντα των τάξεων και οι τάξεις θα πρέπει να εξαφανιστούν ή να ξεπεραστούν σε μια τέτοια κοινωνία.
Μια τελευταία ερώτηση σχετικά με την πολιτική οργάνωση: δεν υπάρχει κίνδυνος μ' αυτό το είδος ιεραρχικής σειράς συνελεύσεων και ημι -κυβερνητικής δομής, χωρίς άμεσες εκλογές, το κεντρικό σώμα ή αυτό που κατά κάποιο τρόπο βρίσκεται στην κορυφή αυτής της πυραμίδας, να απομακρυνθεί από τον κόσμο της βάσης; Κι αφού θα πρέπει να έχει κάποιες εξουσίες, αν πρόκειται ν' αντιμετωπίσει διεθνείς υποθέσεις και ίσως ακόμα να ελέγχει τις ένοπλες δυνάμεις ή κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει κίνδυνος να ανταποκρίνεται λιγότερο δημοκρατικά απ' ότι το υπάρχον καθεστώς;
Είναι πολύ σημαντικό για οποιαδήποτε ελευθεριακή κοινωνία να μπορεί να αναστέλλει μια τέτοια πιθανή εξέλιξη την οποία θα έπρεπε να εμποδίσουν οι καταλλήλως σχεδιασμένοι θεσμοί. Και πιστεύω όμως πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Προσωπικά δεν έχω πειστεί ότι η συμμετοχή στην κυβέρνηση είναι δουλειά πλήρους απασχόλησης. Θα μπορούσε να είναι σε μια παράλογη κοινωνία όπου όλα τα προβλήματα οφείλονται στην παράλογη φύση των θεσμών. Αλλά σε μια εξελιγμένη βιομηχανική κοινωνία, που λειτουργεί κατάλληλα και έχει οργανωθεί πάνω σεελευθεριακές αξίες, η λήψη των αποφάσεων από τα διάφορα αντιπροσωπευτικά σώματα είναι μερική απασχόληση που θα πρέπει να περιστρέφεται μέσα σ' όλη την κοινότητα και επιπλέον να γίνεται από άτομα που συνεχίζουν να συμμετέχουν με τη δική τους άμεση δράση. Ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση είναι μια λειτουργία ισότιμη με την παραγωγή χάλυβα. Αν αυτό αληθεύει - κάτι που είναι θέμα εμπειριών που πρέπει να οριστούν, δεν μπορεί να παραμένει αφηρημένο - τότε θα πρέπει και η κυβέρνηση να οργανώνεται βιομηχανικά απλώς σαν ένας κλάδος της βιομηχανίας, με εργατικά συμβούλια, αυτοδοκυβέρνηση και συμμετοχή σε ευρύτερες συνελεύσεις. Αυτό ακριβώς έγινε στα εργατικά συμβούλια που αναπτύχθηκαν αυθόρμητα εδώ και εκεί - παραδείγματος χάρη στην ουγγρική επανάσταση το 1956. Εκεί υπήρχε ένα εργατικό συμβούλιο κρατικών υπαλλήλων με βιομηχανικά χαρακτηριστικά, οργανωμένο σαν ένας άλλος κλάδος της βιομηχανίας. Κάτι τέτοιο είναι δυνατό και θα έπρεπε ή θα μπορούσε να αποτελεί φραγμό για τη δημιουργία μιας απομακρυσμένης, καταναγκαστικής γραφειοκρατίας την οποία οι αναρχικοί φυσικά φοβούνται.
Αν όμως εξακολουθήσει να υπάρχει ανάγκη για αυτοάμυνα, απότην περιγραφή σας δεν μπορώ να καταλάβω πως ο έλεγχος του συστήματος των αντιπροσωπευτικών συμβουλίων σε διάφορα επίπεδα από κάτω προς τα πάνω, μπορεί να είναι αποτελεσματικός σε μια οργάνωση τόσο δυνατή αλλά και απαραιτήτως καταρτισμένη τεχνικά όπως παραδείγματος χάρη το Πεντάγωνο.
Κατ' αρχήν, ας γίνουμε περισσότερο ακριβείς με την ονοματολογία. Όπως γίνεται συνήθως, αναφέρθηκες στο Πεντάγωνο σαν οργανισμό άμυνας. Το 1947, το προηγούμενο υπουργείο πολέμου - το αμερικανικό υπουργείο που ασχολείτο με τον πόλεμο και μέχρι τότε ονομαζόταν ειλικρινώς υπουργείο πολέμου - άλλαξε όνομα και έγινε υπουργείο αμύνης. Ήμουν φοιτητής τότε κι όπως όλοι ήξερα ότι αυτό σήμαινε πως σε οποιοδήποτε βαθμό ο αμερικανικός στρατός είχε εμπλακεί στο παρελθόν σε θέματα άμυνας - και εν μέρη είχε - κάτι τέτοιο δεν ίσχυε πια. Από τη στιγμή που ονομάστηκε υπουργείο άμυνας θα ήταν ένα τμήμα μόνο για επιθέσεις, τίποτα άλλο.
Με την αρχή να μην πιστεύεις τίποτα μέχρι να διαψευσθεί επισήμως.
Σωστά. Παρομοίως με τον τρόπο που ο Όργουελ είχε συλλάβει τη φύση του σύγχρονου κράτους και εδώ έχουμε αυτό ακριβώς. Το Πεντάγωνο με τίποτα δεν είναι τμήμα για άμυνα. Δεν προστάτευσε ποτέ τις ΗΠΑ από κανέναν. Έργο του ήταν να διευθύνει επιθέσεις και νομίζω ότι ο λαός της Αμερικής θα ζούσε πολύ καλύτερα χωρίς αυτό γιατί σίγουρα δεν το χρειάζεται για άμυνα. Η παρέμβαση του στα διεθνή θέματα δεν ήταν ποτέ - το "ποτέ" βέβαια είναι σκληρή κουβέντα αλλά δεν είναι εύκολο εδώ να μιλήσεις με ακρίβεια - η χαρακτηριστική τοποθέτησή του για την ενίσχυση της ελευθερίας ή της προστασίας του κόσμου κλπ. Δεν είναι αυτός ο ρόλος του ογκώδους στρατιωτικού μηχανισμού που ελέγχει το υπουργείο αμύνης. Οι στόχοι του είναι δύο - και οι δύο εντελώς αντικοινωνικοί. Ο πρώτοος είναι η διατήρηση ενός διεθνούς συστήματος μέσα από το οποίο να ικανοποιούνται τα αμερικανικά συμφέροντα, δηλαδή τα κέρδη των επιχειρήσεων. Ο δεύτερος είναι ένας εσωτερικός οικονομικός στόχος. Το Πεντάγωνο υπήρξε ο αρχικός κεϋνσιανός μηχανισμός με τον οποίο η κυβέρνηση επεμβαίνει για να διατηρήσει αυτό που γελοία ονομάζεται υγεία της οικονομίας, προτρέποντας την παραγωγή - δηλαδή την παραγωγή σπατάλης. Αυτές οι δύο λειτουργίες λοιπόν εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα, τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης της αμερικανικής κοινωνίας. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν εξυπηρετούν λαϊκά συμφέροντα και είμαι σίγουρος ότι αυτό το σύστημα παραγωγής της σπατάλης και της καταστροφής θα είχε ουσιαστικά καταρρεύσει σε μια ελευθεριακή κοινωνία. Βέβαια, δεν πρέπει να είμαστε τόσο σίγουροι. Αν φανταστούμε μια κοινωνική επανάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες -κάτι πολύ μακρινό, θα έλεγα - είναι δύσκολο να σκεφτούμε κάποιον αξιόπιστο εχθρό απ' έξω που θα μπορούσε να την απειλήσει - παραδείγματος χάρη δεν θα δεχόμασταν επίθεση από το Μεξικό ή την Κούβα. Μια επανάσταση στην Αμερική δεν θα απαιτούσε άμυνα απέναντι σε κάποια επίθεση. Απ' την άλλη μεριά, άν ξεσπούσε στη Δυτική Ευρώπη μια αντιεξουσιαστική κοινωνική επανάσταση, το πρόβλημα της άμυνας θα ήταν πολύ κρίσιμο.(...)
Μήπως όμως αυτή η άποψη είναι μια ρομαντική αυταπάτη μιας μικρής ελίτ ανθρώπων, καθηγητών ίσως και δημοσιογράφων που συμβαίνει να βρίσκονται σε μια προνομιούχα οικονομική κατάσταση που τους επιτρέτει να κάνουν ότι θέλουν;
Γι' αυτό άρχισα με ένα μεγάλο αν. Είπα πως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πόσο φορτική και ανεπιθύμητη χρειάζεται να είναι η απαραίτητα δουλειά για την κοινωνία - συγκεκριμένα αυτή που απαιτείται για τη διατήρηση του επιπέδου ζωής- που όλοι επιθυμούμε. Κατά τη γνώμη μου πολύ λιγότερο απ' ότι είναι σήμερα, αλλά ας υποθέσουμε ότι μέχρι ένα σημείο παραμένει βασανιστική. Στην περίπτωση αυτή η απάντηση είναι απλούστατη: η εργασία πρέπει να μοιράζεται εξίσου σε άτομα που διαθέτουν τις ανάλογες ικανότητες.
Κι έτσι ο καθένας απασχολείται για μερικούς μήνες σε μια βιομηχανία αυτοκινήτων και ύστερα μαζεύοντας σκουπίδια....
Αν τελικά η δουλειά αυτή δεν προσφέρει καμιά ικανοποίηση, αν και προσωπικά δεν το νομίζω. Παρατηρώντας ανθρώπους που δουλεύουν σαν τεχνίτες, παραδείγματος χάρη, ή μηχανικοί αυτοκινήτων, βλέπω πολλές φορές να αισθάνονται περήφανοι για το έργο τους. Ιδιαίτερα σε πολύπλοκά επαγγέλματα όπου χρειάζεται σκέψη και προβληματισμός, όπως όταν κάποιος φροντίζει και για τη διεύθυνση της επιχείρησης τον καθορισμό της οργάνωσης της δουλειάς, τους σκοπούς της, τα μελλοντικά σχέδια κλπ, όλα αυτά αποτελούν μια ικανοποιητική και αποδοτική δράση που απαιτεί ικανότητες, του είδους εκείνου που τα άτομα χαίρονται να εξασκούν. Παρ' όλα αυτά, ας υποθέσουμε ότι μένει κάποιο υπόλοιπο δουλειάς το οποίο, όμως δεν θέλει κανείς να αναλάβει.
Μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση, συμφωνώ ότι το υπόλοιπο αυτό πρέπει να μοιραστεί εξίσου, πέρα απ' αυτό όμως τα άτομα μπορούν ελεύθερα να ασκούν τα ταλέντα τους εκεί που πρέπει.
(...)
Οι άνθρωποι με καλές δουλειές ζουν περισσότερο.
Οι άνθρωποι που είναι ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ με τη δουλειά τους. Και είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας αφού εκεί ξοδεύεις το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου, αναπτύσσεις κάποια δημιουργική δραστηριότητα. Τι οδηγεί, όμως, στην ικανοποίηση; Κατά τη γνώμη μου το σπουδαιότερο είναι το αίσθημα ότι προσφέρεις με την εργασία σου κάτι χρήσιμο στην κοινότητα. Πολλοί άνθρωποι που είναι ευχαριστημένοι με το επάγγελμά τους είναι άνθρωποι που αισθάνονται ότι αυτό που κάνουν αξίζει. Μπορεί να είναι καθηγητές, γιατροί, επιστήμονες, τεχνίτες ή αγρότες. Το αίσθημα δηλαδή ότι αυτό που κάνεις είναι αξιόλογο ότι παίζει ίσως καθοριστικό ρόλο γι' αυτούς με τους οποίους ενώνεσαι με κοινωνικά δεσμά, είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την προσωπική ικανοποίηση σου.
Πάνω απ' όλα όμως, υπάρχει η υπερηφάνεια, η εκπλήρωση των προσδοκιών σου, που είναι αποτελέσματα μια σωστά εκτελεσμένης δουλειάς - ασκώντας απλώς τις ικανότητες σου. Δεν βλέπω γιατί αυτό θα έκανε κακό, αντιθέτως θα υπερτιμούσε την αξία του προϊόντος. Ας υποθέσουμε όμως ότι σε κάποιο επίπεδο βλάπτει, Στο σημείο αυτό η κοινωνία ή η κοινότητα είναι αυτές που θα αποφασίζουν για τους διάφορους συμβιβασμούς. Κάθε άτομο είναι και παραγωγός και καταναλωτής, που σημαίνει ότι πρέπει να μετέχει σ' αυτούς τους αποφασισμένους απο την κοινωνία συμβιβασμούς - αν αυτοί είναι συμβιβασμοί. Και πάλι νομίζω ότι η φύση του συμβιβασμού είναι εξαιρετικά διογκωμένη εξαιτίας του παραμορφωτικού πρίσματος του συστήματος στο οποίο ζούμε, που καταπιέζει και καταστρέφει την προσωπικότητά μας.
(...)
Κατά πόσο εξαρτάται η επιτυχία του ελευθεριακού σοσιαλισμού ή του αναρχισμού από μια ριζική αλλαγή στη φύση τουανθρώπου, στα κίνητρα του, τον αλτρουισμό του, όπως και στις γνώσεις και την πνευματική καλλιέργεια του;
Όχι μόνο εξαρτάται αλλά ο βασικός στόχος του ελευθεριακού σοσιαλισμού είναι να συμβάλλει σ' αυτό. Θα συντελέσει στην πνευματική μεταμόρφωση - εκείνη τη μεγάλη αλλαγή όπου ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και συνειδητοποιεί το μέγεθος των ικανοτήτων του για δράση, λήψη αποφάσεων, δημιουργία, παραγωγή, έρευνα - τη μεταμόρφωση που τόνισαν όλοι οι κοινωνικοί στοχαστές, από τους αριστερούς μαρξιστές και τη Λούξεμπουργκ, μέχρι τους αναρχοσυνδικαλιστές. Επομένως από τη μια μεριά απαιτεί αυτή την πνευματική μεταμόρφωση. Από την άλλη έχει σαν σκοπό τη δημιουργία θεσμών που θα συμβάλλουν στην αλλαγή της φύσης της δουλειάς, της δημιουργικής δράσης και μέσα από την αλληλοεπίδραση αυτών των θεσμών θα ακμάσουν νέες όψεις της ανθρώπινης φύσης. Και μετά η οικοδόμηση ακόμη πιο ελευθεριακών θεσμών με τη συμβολή αυτών των απελευθερωμένων πια ατόμων: κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι την εξέλιξη του σοσιαλισμού.
Και τελικά ποιες είναι οι πιθανότητες δημιουργίας κοινωνιών τέτοιου τύπου στις μεγαλύτερες βιομηχανικές χώρες της δύσης, μέσα στο επόμενο τέταρτο του αιώνα;
Δεν νομίζω ότι είμαι αρκετά σοφός ή ενημερωμένος ώστε να κάνω προβλέψεις, οι οποίες όταν σχετίζονται με τόσο δύσκολα στην κατανόηση θέματα, είναι μάλλον υποκειμενικές παρά αντικειμενικές. Μπορώ όμως να πω ένα πράγμα:στον βιομηχανικό καπιταλισμό είναι εμφανέστατες οι τάσεις για συγκέντρωση δύναμης σε περιορισμένες οικονομικές αυτοκρατορίες και γι' αυτό που σιγά-σιγάεξελίσσεται και παίρνει τη μορφή του ολοκληρωτικού κράτους. Οι τάσεις αυτές υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό και δεν βλέπω τίποτα που να μπορεί να τις σταματήσει. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν και είναι μέρος της ακινησίας και της παρακμής των καπιταλιστικών θεσμών. Αυτή η ροπή προς το ολοκληρωτικό κράτος και τον οικονομικό συγκεντρωτισμό - αυτά τα δυο είναι αλληλένδετα - θα οδηηγούν συνέχεια σε αποστροφή και σε προσπάθειες, ατομικές ή οργανωμένες, για ατομική ή κοινωνική απελευθέρωση. Κι αυτό θα γίνεται με διάφορους τρόπους. Σ' όλη την Ευρώπη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, υπάρχει το κάλεσμα γι' αυτό που ονομάζεται συμμετοχή των εργατών, συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, ή ακόμα εργατικός έλεγχος. Όμως, οι περισσότερες απ' αυτές τις προσπάθειες είναι ελάχιστες, αν όχι παραπλανητικές, που υπονομεύουν τους αγώνες της εργατικής τάξης για απελευθέρωση. Παρ' όλα αυτά, ανταποκρίνονται σε μια έντονη προαίσθηση και κατανόηση ότι ο εξαναγκασμός και η καταπίεση, είτε προέρχονται από ιδιωτική οικονομική δύναμη, είτε από την κρατική γραφειοκρατία, δεν είναι με τίποτα το απαραίτητα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρώπινης ζωής. Και όσο περισσότερο συνεχίζονται αυτές οι συγκεντρώσεις δύναμης και εξουσίας τόσο μεγαλύτερη θα είναι η αποστροφή και οι προσπάθειες για την ανατροπή τους.
Ας ελπίσουμε ότι αργά ή γρήγορα θα πετύχουν.
Διαβαστε ολη την συνεντευξη: http://www.politikokafeneio.com/anarxia/anarxia612.htm
Pellican
43.92 % 160 ΕΔΡΕΣ 
33.48 % 91 ΕΔΡΕΣ
7.54 % 21 ΕΔΡΕΣ
5.63 % 15 ΕΔΡΕΣ
4.60 % 13 ΕΔΡΕΣ
2.53 %
Enter your content here.
